Strafreg - Omkopery - Elemente van - Skuld van
ontvanger van geskenk nie afhanklik van bewys van die skuld van gewer
van die geskenk nie - Beskuldigde, die bestuurder van die
Motorvoertuigassuransiefonds, het deur middel van maatskappy gelde van
die fonds belê teen betaling van kommissie aan die maatskappy - Geen
bewys dat beskuldigde betalings van maatskappy ontvang het as vergoeding
vir werk wat hy, as amptenaar, vir die maatskappy gedoen het nie.
[zHNz]Headnote : Kopnota
Wat die gemeenregtelike misdaad omkopery betref is
dit nie juis om te sê dat die ontvanger van 'n geskenk alleen skuldig
bevind kan word indien daar ook bewys van die skuld van die gewer van
die geskenk is nie.
Appellant, die bestuurder van die
Motorvoertuigassuransiefonds, het 'n maatskappy, K Bpk., gestig.
Een-en-vyftig persent van die aandele is deur 'n genomineerde van
appellant gehou en 49 persent deur ene K. Appellant het vir K gesê dat
die maatskappy geld kon maak met die werwing en belegging van geld teen
'n heffingskommissie. Die Motorvoertuigassuransiefonds sou die bron van
die geld wees. K was die enigste direkteur van K Bpk. maar appellant
was, volgens die getuienis, 'n "nie-offisiële" direkteur en sou
appellant se woord deurslaggewend wees indien daar 'n verskil tussen K
en appellant sou ontstaan. Die winste van K Bpk. sou gelykop tussen
appellant en K verdeel word. Toe gelde van die
Motorvoertuigassuransiefonds vir belegging beskikbaar was het appellant K
daarvan meegedeel en sodanige gelde is daarna deur middel van K Bpk. by
verskillende instellings belê. Die heffingskommissie wat ontvang is is
in K Bpk. se bankrekening inbetaal en appellant se deel daarvan is
daarna aan hom uitbetaal. Appellant is van 17 klagtes van omkopery en,
in die alternatief, 17 klagtes van oortreding van artikel 2 (a)
van Wet 6 van 1958 aangekla in die Transvaalse Provinsiale Afdeling. Hy
is op 12 klagtes van omkopery skuldig bevind. In hoër beroep teen sy
skuldigbevinding op sewe van die klagtes,
Beslis
(WESSELS, A. R., afwykend), dat dit nie bewys was dat, toe appellant
betalings van K Bpk. ontvang het, hy vergoeding ontvang het vir werk wat
hy as amptenaar vir K Bpk. verrig het en ook dat, toe hy die betalings
ontvang het, hy dit gedoen het in die wete of geloof dat hy vergoed word
vir werk wat hy vir K Bpk. gedoen het nie. Appellant het slegs ontvang
wat K Bpk. vir sy voordeel ontvang het en aan hom moes oorbetaal het.
Appèl teen genoemde sewe skuldigbevindings gehandhaaf.
Beslis,
verder, dat die tydperk van effektiewe gevangenisstraf opgelê ten
opsigte van die oorblywende skuldigbevindings verminder moes word van
sewe jaar na vyf jaar gevangenisstraf.
[zFNz]Flynote : Sleutelwoorde
Criminal law - Bribery - Elements of - Guilt of
receiver of gift not dependent on proof of guilty intent of the giver of
the gift - Accused, the manager of the Motor Vehicle Insurance Fund,
investing money of the Fund through a company in return for the payment
of commission to the company - No proof that accused received payments
from company as consideration for work done, as an official, for the
company.
[zHNz]Headnote : Kopnota
In regard to the common law crime of bribery it is
not correct to say that the receiver of a gift can only be convicted if
there is also proof of the guilty intent of the giver of the gift.
Appellant, the manager of the Motor Vehicle Insurance
Fund, formed a company, K Ltd. Fifty-one per cent of the shares were
held by a nominee of the appellant and 49 per cent by one K. Appellant
told K that the company could make money by the raising and investing of
money in return for a raising commission. The Motor Vehicle Insurance
Fund would be the source of the money. K was the only director of K Ltd.
but appellant was, according to the evidence, a "non-official" director
and appellant's word would be decisive in the event of a disagreement
between appellant and K.
1975 (1) SA p2
The profits of K Ltd. were to be divided equally between appellant and K. When money of the Motor Vehicle Insurance Fund
became available for investment appellant informed K
thereof and such money was thereafter invested through K Ltd. with
various institutions. The raising commission received therefor was paid
into the bank account of K Ltd. and appellant's share thereof was
thereafter paid to him. Appellant was charged in the Transvaal
Provincial Division with 17 counts of bribery and, in the alternative,
with 17 counts of contravening section 2 (a) of Act 6 of 1958. He was convicted of 12 counts of bribery. In an appeal against his convictions on seven of the counts,
Held
(WESSELS, J. A., dissenting), that it had not been proved that, when
appellant received payments from K Ltd., he received payment as
consideration for work which he had done as an official for K Ltd. and
that, when he received the payments, he had done so in the knowledge and
belief that he was being rewarded for work done for K Ltd. Appellant
had only received that which K Ltd. had received for his benefit and had
to pay over to him. Appeal against the above-mentioned seven
convictions allowed.
Held,
further, that the period of effective imprisonment imposed in respect
of the remaining convictions should be reduced from seven years' to five
years' imprisonment. C
[zCIz]Case Information
Appèl teen skuldigbevindings en vonnisse in die
Transvaalse Provinsiale Afdeling (DAVIDSON, R.). Feite wat nie van
belang is nie is weggelaat.
D. J. Curlewis, S. C., namens die appellant: The State did not prove beyond reasonable doubt what it charged. The essence of D the charge was (a) that the investments were made "deur bemiddeling van Konsortium"; (b)
the accused was corruptly rewarded for recommending or effecting the
relevant investment (or for being of assistance in this regard). The
charge-sheet it is true is perfectly clear: it did not charge the
accused E with receiving money for giving
information, and if this is what the evidence disclosed then the accused
should have been acquitted. No proper enquiry at all was directed to
whether or not the giving of information was prohibited by law or in
breach of any official duty of the accused: not whether in giving such
information the accused could be said to be acting in an official
capacity. Such enquiry would have been F irrelevant on the charge-sheet. The Court a quo
misconceived the elements required to prove bribery and erred in
holding that the appellant could be found guilty where the person paying
him money had no intention to bribe him. See the definition of bribery
in Hunt, S.A.
1975 (1) SA p3
Criminal Law and Procedure,
vol. II, p. 219. This is a correct working definition. There is no
basic difference between the crime of bribery and the many statutory
provisions (e. g. sec. 2 (a) of Act 6 of 1958) which are the bases of the decisions hereinlater referred to. See, e. g. Hunt, supra, p. 225. That A
the person paying the bribe must intend to bribe the bribee before the
latter can be convicted was, in the Transvaal, authoritatively stated in
R. v Ndobe, 1952 (3) S. A. at pp. 563F - H - 564A - G. In Natal Ndobe's case, supra, was followed. See R. v Durga, 1952 (4) S. A. at p. 620A - D and F. This Court approved of Ndobe's and Durga's cases. See R. v. B Geel, 1953 (2) S. A. at p. 402G - H. Portion of this passage is an obiter dictum
which in any event does not detract from the principle approved of. The
following decisions in the Provincial Division all confirmed the
requirement that the briber must intend to bribe, namely R. v Mbata, 1954 (1) S. A. at pp. 540 - 541; R. v Mithi, 1959 (4) S. A. at pp. 288, 289E - F, 290; S. v Pillay, 1964 (2) S. A. at pp. 387 - 388; S. C v. Mbokatwane and Another, 1970 (3) S. A. at pp. 65 - 66; S. v Panovka, 1970 (1) P. H. H(S) 30; S. v Lebane, 1963 (2) P. H. K88. It is common to all the aforementioned cases that the onus
rests on the State to prove the intention of the briber beyond
reasonable doubt. The following decisions seem to deviate from the
principle stated above: S. v Nkadimeng, 1962 D (4) S. A. at p. 566B - H; (This was a trapping case and further the learned Judge quotes Ndobes' case with approval, yet disapproves of Mithi's case). S. v Du Preez, 1968 (2) S. A. at p. 731; S. v Ernst,
1963 (3) S. A. at p. 666. This case is distinguishable in the light of
the wording of the Ordinance therein considered. See p. 667D - F. The
weight of authority favours the view that a bribee cannot be convicted
unless the E person paying him had the
intention to bribe. No intention to bribe or be bribed was proved. The
State did not prove that the money was paid as a reward for the accused
having advised or effected the relevant investments. As to sentence: The
law of bribery is designed to protect the State against those who by F gifts tempt its officals to use their opportunities as such to further private interest in State affairs. R. v Chorle,
1945 A. D. at p. 496. This law is also there to protect the public at
large against corrupt public administration. Logic and fair play must,
however, distinguish between: (a) a bribee who, as the result of the receipt or promise of a bribe, acts in a G
manner which damages the interests of his principal or deviates from
policy, e. g. the grant of an import permit which causes financial
embarrassment to the country; or a policeman or prosecutor who declines
to investigate or prosecute a criminal; (b)
a bribee who accepts a reward for doing his duty or performing acts
which he would in any event have done. The appellant falls within the
second group. The learned Judge a H quo
appears to have either rejected this distinction or to have failed to
attach weight thereto. This constitutes a misdirection. See S. v Germishuizen, (T. P. D., 13 March 1973); S. v Venter, (T. P. D., 22 May 1967); R. v Sacks, 1943 A. D. at p. 413; R. v Chorle, 1945 A. D. at p. 487; R. v Hopf, 1954 (2) S. A. at p. 633; R. v Solomon, 1954 (2) S. A. at p. 502; S. v Ganie and Others, 1967 (4) S. A. at p. 203; S. v Makhunga, 1964 (3) S. A. at p. 513; R. v Capitao, 1960 (3) S. A. at p. 97. During the first half of 1974 there were four
1975 (1) SA p4
bribery cases in the Cape Provincial Division: S. v Babelatakis; S. v A. de L. Swart; S. v Van der Westhuizen, 1974 (4) S. A. 61; S. v P. J. Naude. None of the cases mentioned above are similar to that of the appellant in that they all appear to fall within group (a) mentioned above. The A sentence imposed upon the accused is out of proportion when compared with the sentences imposed by the various other Courts.
J. E. Nöthling, S. C. (bygestaan deur L. J. Roberts ), namens die Staat: Vir die omskrywing van omkopery sien, Hunt, S. A. Criminal Law and Procedure, band II, bl. 219. Die nadere B
besonderhede is 'n aanvulling van die klagstaat. Na verstrekking van
die nadere besonderhede word die verhoor "in alle opsigte voortgesit
asof die aanklag in ooreenstemming met bedoelde besonderhede gewysig
was". Art. 179 (2) van Wet 56 van 1955. Die klagstaat, soos aangevul
deur die nadere besonderhede, dek die verskaffing deur die C
appellant aan Kriel van inligting i. v m. beleggingsmoontlikhede.
Indien dit nie die geval is nie, word daar, met 'n beroep op art. 180
(1) en (4) van Wet 56 van 1955, betoog dat 'n skuldigbevinding, gebaseer
op die feit dat die appellant sodanige inligting aan Kriel verskaf het,
in orde is. R. v Alberts, 1959 (3) S. A. te bl. 407D - H; R. v J., 1958 D
(3) S. A. 488. Dit is nie nodig vir die Staat om in die nadere
besonderhede al die besonderhede te gee van die getuienis wat dit
voornemens is om te lei nie, bv. dat in die onderhandeling tussen die
appellant en Kriel sekere inligting deur eersgenoemde aan Kriel verskaf
is nie. S. v National High Command, 1964 (3) S. A. 462. In verband met appellant se pligte as Staatsamptenaar, sien Hunt, supra, bl. 216, 218 (3de para.); E R. v Patel,
1944 A. A. te bl. 518 - 519. Dit is omkopery om aan 'n Staatsamptenaar
iets aan te bied vir geheime inligting, dus vir iets wat hy nie mag
verskaf nie. R. v Sacks and Another,
1943 A. A. te bl. 420 - 421. Dit sal dus ook omkopery wees indien 'n
Staatsamptenaar iets ontvang vir geheime inligting wat hy verskaf, m. a.
w. vir iets wat glad F nie deel van sy ampspligte is nie. Dit word algemeen aanvaar dat die plakkaat van 1715, wat in R. v Sacks aangehaal word en die plakkaat van 1651, neerlê wat omkopery in die Romeins-Hollandse reg uitmaak. R. v Chorle,
1945 A. A. te bl. 492. Dit is nie nodig dat die beampte 'n plig om te
vervul moet hê in verband met die saak waarvoor hy die vergoeding
ontvang G nie. S. v Benson Aron,
1893 S. A. R. te bl. 134. Selfs al het die appellant nie die MVA-fonds
benadeel deur sy optrede nie en selfs al sou die beleggings, ten opsigte
waarvan Kriel 'n rol gespeel het, in elk geval gemaak gewees het sal
dit nog omkopery wees indien die appellant vergoeding ontvang het vir
handelinge wat hy in 'n amptelike hoedanigheid verrig het. Hunt, supra, bl. 218. Die Verhoorhof het tereg gelet op die H
wese van die transaksies en van die betalings aan die appellant en nie
net op wat Kriel ten opsigte daarvan te sê gehad het nie en het bevind
dat die appellant 'n deel ontvang het van die kommissies wat Konsortium
as gevolg van die skema van die appellant en Kriel verdien het en dat
betalings aan hom gemaak is as vergoeding vir handelinge wat hy in sy
amptelike hoedanigheid verrig het. Plus valet quod agitur quam quod simulate concipitur - dit wat gedoen word, is van meer betekenis as dit wat voorgegee word om gedoen te word. Bell, South African Legal Dictionary,
1975 (1) SA p5
RABIE AR
3de uitg., bl. 609; S. v De Jager and Another, 1965 (2) S. A. te bl. 627H; S. v Friedman Motors (Pty.) Ltd. and Another,
1972 (1) S. A. te bl. 79D - F. Indien 'n gewer valslik, of uit onkunde
omdat hy nie regsbetekenis van "vergoeding" begryp nie, sou beweer dat
hy nie iets gegee het as 'n vergoeding nie, dit A
tog nie die einde van die saak is nie. Indien 'n hof, na behoorlike
ontleding van die getuienis, tot die gevolgtrekking kom dat wat gegee is
inderdaad 'n vergoeding is en dat die ontvanger dit as sulks aanvaar
het, sal 'n skuldigbevinding van die ontvanger korrek wees (mits die
ander elemente van die misdaad bewys is) omdat die mens rea van die beskuldigde B deurslaggewend is. S. v Ernst, 1963 (3) S. A. te bl. 667E, 668 - 669; S. v Du Preez, 1968 (2) S. A. te bl. 733E - G; Hartzenberg v S., 1964 (2) P. H. H219.
Vonnis is 'n saak wat volkome aan die Verhoorhof se
diskresie toevertrou is en die mag van 'n Appèlhof om daarmee in te
meng, is baie beperk. 'n Appèlhof sal slegs in die volgende gevalle C
inmeng met die uitoefening van die diskressie van die Verhoorhof (1)
indien die Verhoorhof sigself wanvoorgelig het t. o. v die reg of die
feite met betrekking tot die vonnis; (2) indien die Verhoorhof 'n
onreëlmatigheid gepleeg het wat die regskrag van die vonnis vernietig;
of (3) indien die vonnis soveel verskil van die vonnis wat die Hof van
appèl sou opgelê het dat inmenging daarmee geregverdig is. S. v Revill, 1974 D
(1) S. A. te bl. 745D. Inmenging op die derde grond sal geskied op die
basis dat die Verhoorhof onredelik en dus onbehoorlik opgetree het. S. v Anderson,
1964 (3) S. A. te bl. 494D. Die toets wat 'n Hof van appèl moet toepas
in die geval van 'n appèl teen vonnis is of die Verhoorhof sy diskresie
op 'n onredelike manier uitgeoefen het. Die blote feit dat 'n E
Appèlhof van 'n Verhoorhof verskil in sy opvatting oor welke faktore
relevant is, of oor welke gewig aan besondere faktore geheg moet word,
verleen nie aan 'n Appèlhof die bevoegdheid om in die oordeel van die
Verhoorhof in te gryp nie. Slegs wanneer die eise van die geregtigheid
hom noop om dit te doen, sal die Hof van appèl gevolg aan sy eie oordeel
gee. S. v Nel, 1974 (1) S. A. te bl. 32B - H. Die tersaaklike toets i. v m. die F
uitoefening van die diskresie deur die Verhoorhof is ook reeds soos
volg geformuleer. Het die Verhoorhof sy diskresie op wispelturige wyse
uitgeoefen of volgens 'n verkeerde beginsel of so onredelik dat dit 'n
gevoel van skok veroorsaak? 'n Appèlhof sal nie met die vonnis inmeng
bloot omdat dit van oordeel is dat dit nie die vonnis sou opgelê het
nie. R. v S., G
1958 (3) S. A. te bl. 102G - H. Die Hof het egter tereg ook baie waarde
daaraan geheg dat die hoogste integriteit en onkreukbaarheid van
amptenare in belangrike Staatsbetrekkings verwag word en dat korrupsie
in daardie kringe 'n siekte is wat ondermyn en geweldige skade kan
berokken en dat daar dus baie H streng
daarteen opgetree moet word. Die hebsug wat onderliggend is aan die
misbruik van amptelike posisie ter bevordering van eie belang word ook
tereg deur die Verhoorregter met groot afkeur bejeën.
Curlewis, S. C., in repliek.
Cur. adv. vult.
Postea (September 30).
1975 (1) SA p6
[zJDz]Judgment
RABIE, A.R.: Appellant het in die Transvaalse
Provinsiale Afdeling in 'n summiere verhoor voor Regter DAVIDSON
tereggestaan op 17 klagtes van omkopery, en, in die alternatief daartoe,
17 klagtes van oortreding van art. 2 (a) van die Wet A
op die Voorkoming van Korrupsie, 6 van 1958. Hy is op 12 klagtes van
omkopery skuldig bevind, t. w., klagtes 1 - 6, 7 en 8 (wat deur die
Verhoorregter as een klagte beskou is), 9, 12, 13, 14 en 17, en as straf
is die volgende tydperke van gevangenisstraf opgelê: klagtes 1 tot 4,
een jaar gevangenisstraf op elke klagte; klagtes 5 en 6, 18 maande op B
elke klagte; klagtes 7 en 8, een jaar; klagte 9, een jaar; klagte 12,
drie jaar; en klagtes 13, 14 en 17, een jaar op elke klagte. Die
tydperke saam beloop 15 jaar, maar die Verhoorregter het bepaal dat
hulle op so 'n wyse moet saamloop dat die tydperk van effektiewe
gevangenisstraf nege jaar sou wees.
Die Verhoorhof het appellant verlof verleen om na hierdie Hof teen sy skuldigbevinding op klagtes 7 en 8, 9, 12, 13, 14 en C
17, te appelleer, asook teen die straf wat hom op al 12 die klagtes
waarop hy skuldig bevind is, opgelê is. Hy is verlof geweier om teen die
skuldigbevinding op klagtes 1 tot 6 te appelleer. Wat hierdie ses
klagtes betref, is daar dus slegs 'n appèl teen die straf voor ons.
By wyse van agtergrond tot die klagstaat en die bewerings wat D
daarin gemaak word, word die aandag eers kortliks op die volgende
gevestig. Appellant was op alle relevante tye 'n amptenaar van die
Staat, t. w., die hoof van die Departement van Vervoer se afdeling vir
verpligte motorvoertuigassuransie. Die Minister van Vervoer en 'n aantal
maatskappye wat kragtens E die bepalings van
die Motorvoertuigassuransiewet, 29 van 1942, as versekeraars sake gedoen
het, het in 1965 'n ooreenkoms met mekaar aangegaan wat op die stigting
van die Motorvoertuigassuransiefonds (hierna die MVA - fonds, of die
fonds, genoem) uitgeloop het. Die fonds is as maatskappy onder die
Maatskappywet, 46 van 1926, geregistreer en appellant het, as
genomineerde van die Staat, een van die fonds se direkteure F
geword. Sowat 75 persent van die premies wat kragtens die bepalings van
die gemelde Motorvoertuigassuransiewet aan versekeraars betaalbaar was,
is aan die fonds oorbetaal, sodat dit van tyd tot tyd groot bedrae geld
vir belegging beskikbaar gehad het. Alle beleggings moes deur die
Minister van Vervoer goedgekeur word. Die fonds se direkteure kon by die
Minister G aanbevelings oor beleggings doen.
Die fonds het op 2 April 1969 'n regspersoon kragtens art. 25B van die
Motorvoertuigassuransiewet, 29 van 1942, geword en appellant is as
bestuurder aangestel. Dit was deel van appellant se werk om aanbevelings
in verband met die belegging van die fonds se geld aan die Sekretaris
van Vervoer te doen. Uit hoofde van die H
ampte wat hy in die Departement van Vervoer en by die fonds beklee het,
het appellant ten alle tye geweet wanneer die fonds geld gehad het om te
belê, by welke instellings dit beoog het om geld te belê, op welke
voorwaardes beleggings moes geskied, ens. In sekere gevalle, waar die
Minister die belegging van 'n bepaalde som geld by 'n sekere soort
instelling, bv. munisipaliteite, goedgekeur het sonder dat die besondere
instellings aangewys is, het appellant die reg gehad om die instellings
aan te wvs en te bepaal hoeveel by elkeen belê moet word.
1975 (1) SA p7
RABIE AR
Wat klagtes 1 - 6 betref, was die Staat se saak, kort
gestel, dat appellant by ses geleenthede gedurende die tydperk April
1968 tot Julie 1970 "ongemagtigde voordele op vergoedings" van die
Suid-Afrikaanse Spaar - en Voorskotbank Bpk. in Pretoria ontvang het vir
"handelinge" wat hy as amptenaar van die Staat A verrig het, t. w., deurdat hy ses beleggings deur die MVA - fonds by die gemelde bank
"aanbeveel of bewerkstellig het of op enige ander wyse in verband hiermee behulpsaam was".
Appellant het nie getuienis afgelê nie en die
onbetwiste getuienis wat deur die Staat voorgelê is het getoon dat
appellant se spaar - en leningsrekening by die gemelde bank B op die betrokke ses geleenthede met 'n totale bedrag van R7 000 gekrediteer is.
Op klagtes 7 en 8, 9, 12, 13, 14 en 17 was die Staat
se saak die volgende. Die klagstaat beweer in verband met elk van die
klagtes dat die MVA - fonds by verskillende instellings geld belê het en
dat appellant vir "handelinge" wat hy as amptenaar C
in verband met die beleggings gedoen het, "voordele of vergoedings"
(soos in die klagstaat gespesifiseer) van 'n maatskappy met die naam
Konsortium Ondersoekers en Adviseurs (Edms.) Bpk. en/of J. G. Kriel
ontvang of aanvaar het. Hierdie maatskappy (hierna Konsortium genoem)
is, soos ek later vollediger sal aantoon, deur appellant gestig.
Een-en-vyftig D persent van die aandele is op
alle relevante tye deur 'n genomineerde namens appellant gehou, en 49
persent deur Kriel. Kriel was die enigste direkteur.
Die klagstaat beweer met betrekking tot elk van die klagtes 7 en 8, 9, 12, 13, 14 en 17, vir sover hier ter sake, dat appellant
"wederregtelik, opsetlik en op korrupte wyse... E
onregmatige voordele of vergoedings... van Konsortium en/of J. G. Kriel
ontvang of aanvaar (het) vir handelinge deur die beskuldigde in 'n
amptelike hoedanigheid verrig, te wete omdat die beskuldigde... die
beleggings deur die MVA - fonds... aanbeveel of bewerkstellig het of op
enige ander wyse in verband daarmee behulpsaam was".
F Die Staat is in 'n aansoek
om nadere besonderhede gevra of dit beweer word dat die bedrae wat in
verband met die verskillende klagtes genoem word aan appellant betaal is
"with the intention of bribing the accused", en die Staat se antwoord
(met weglating van besonderhede oor die bedrae) was soos volg:
G "Die
Staat beweer dat J. G. Kriel en/of Konsortium die bedrae... aan die
beskuldigde betaal het op grond daarvan dat hy die eienaar of
genottrekker van 51 persent van die aandele van Konsortium was en in die
winste van Konsortium gedeel het saam met J. G. Kriel kragtens 'n
verstandhouding tussen die beskuldigde en J. G. Kriel. Die Staat beweer
dat hierdie betalings in werklikheid ongemagtigde voordele of
vergoedings was wat wederregtelik en opsetlik aan die beskuldigde gegee
is deur J. G. Kriel en/of Konsortium vir handelinge deur die beskuldigde
in 'n amptelike hoedanigheid verrig. Dit is 'n saak H vir argument of J. G. Kriel en/of Konsortium die bedrae... aan die beskuldigde betaal het met die bedoeling om hom 'om te koop'."
Daar is ook bygevoeg:
"Die Staat beweer dat die beskuldigde bewus was van die posisie soos hier uiteengesit."
In 'n verdere aansoek om nadere besonderhede is die Staat gevra of dit beweer word dat appellant die bedrae ontvang het
"in the knowledge or appreciation that he was being bribed or with the intention of being bribed".
1975 (1) SA p8
RABIE AR
en die antwoord hierop was wesenlik 'n herhaling van die antwoord wat ek so pas aangehaal het.
Voordat die getuienis in verband met die afsonderlike klagtes behandel word, is dit dienstig om eers te let op die A
totstandkoming van Konsortium en die verhouding wat daar tussen
appellant, Kriel en Konsortium bestaan het. Appellant en Kriel, wat ver
langs aangetroude familie van mekaar is, het mekaar in November 1966 by
die woonstel van 'n oom van Kriel in Pretoria ontmoet. By daardie
geleentheid, het Kriel getuig, het appellant hom gevra of hy daarin sou
belangstel om saam met hom B "in 'n besigheid
in te gaan". Die "besigheid", soos aanvanklik tussen hulle bespreek is,
sou sg. ondersoek - en assessorwerk wees wat hulle beoog het om vir
versekeringsmaatskappye onder die Motorvoertuigassuransiewet van 1942 te
doen. Vanweë sy werk by die Departement van Vervoer en by die MVA -
fonds kon appellant natuurlik nie self die C
werk doen nie en die plan was dat Kriel dit sou doen. Kriel het daar
geen kennis van gehad nie maar appellant het hom gou so 'n bietjie
touwys gemaak. By hulle eerste ontmoeting, of in ieder geval baie kort
daarna, het appellant vir Kriel gesê dat hulle beoogde "besigheid" geld
kon maak met die "werwing en belegging" van geld teen 'n
"heffingskommissie". Appellant het D die MVA -
fonds genoem as die bron waar geld vir belegging gevind sou word en die
plan waarop hy en Kriel toe besluit het was dat hy vir Kriel sou laat
weet as daar geld vir belegging beskikbaar was, dat Kriel dan finansiële
instellings sou nader om aan hulle geld vir belegging aan te bied, en
dat die instellings dan 'n "heffingskommissie" sou moes betaal. Om die E
beoogde assessor - en beleggingswerk te doen het appellant 'n
maatskappy (Konsortium) gestig. Dit is op 20 Januarie 1967 geregistreer.
Daar was 100 aandele van 50c elk. Een-en-Vyftig van die aandele is aan
'n genomineerde van appellant oorgedra, en 49 aan Kriel. Kriel sou die
enigste direkteur van die maatskappy wees en hy moes sorg dra dat die
belang van F appellant in die maatskappy nie
bekend word nie. Appellant het aan Kriel gesê, aldus Kriel, dat hy nie
die aandele in sy eie naam wou hê nie omdat die feit van sy belang in
die maatskappy tot praatjies en jaloesie by sy werk aanleiding kon gee.
Die winste van die maatskappy sou gelykop tussen appellant en Kriel
verdeel word. Op 1 Februarie 1967, d. w. s. kort nadat G
Konsortium geregistreer is, het appellant vir Kriel 'n brief opgestel
waarin Kriel aansoek gedoen het om as "agent" vir die MVA - fonds
aangestel te word
"vir die verskaffing van advies aan die fonds ten opsigte van sy toekomstige beleggings".
So 'n aanstelling, is in die brief gesê,
"gaan nie gepaard met uitgawes vir
die fonds nie, maar sal my in staat stel om namens die fonds
onderhandelinge aan te gaan H tot voordeligste belegging van die fonds se fondse".
Oor Kriel se vermoë om die werk te doen, word in die brief gesê:
"Ek dra kennis van beleggings en het
'n kursus in die verband gevolg terwyl ek nog in die diens van 'n
bankinstelling was. Ek het sedertdien besluit om in eie besigheid te
gaan."
Kriel het die destydse bestuurder van die MVA - fonds
gaan spreek, gewapen met hierdie brief, maar hy is meegedeel dat die
fonds nie 'n agent, soos in die brief genoem, wou aanstel nie. Volgens
Kriel se getuienis sou sy aanstelling as agent van die fonds "die
skakeling van Konsortium met
1975 (1) SA p9
RABIE AR
die fonds baie makliker gemaak het", en daar kan
weinig twyfel bestaan dat die brief geskrywe is in 'n poging om 'n
verhouding tussen Kriel en die MVA - fonds te skep wat vir Konsortium,
en dus vir appellant en Kriel, geld in die sak sou kon gebring het.
Appellant was, soos reeds gesê, nie direkteur van Konsortium A
nie, maar Kriel sê dat appellant "nie-offisieël" wel direkteur - sy
"mededirekteur" - was. Kriel het getuig dat, hoewel hy Konsortium se
sake bestuur het, hy alleen nie "finale besluite" kon neem nie. Indien
hulle oor 'n saak rakende Konsortium van mekaar sou verskil het, het
Kriel gesê, sou appellant se woord "deurslaggewend" gewees het. In
antwoord B op 'n vraag van die Hof het Kriel
gesê dat appellant die "baas" van Konsortium was. Appellant, het hy
bygevoeg, het die meeste aandele gehad en was 'n ouer man met meer
ervaring as hy (Kriel).
Kriel het verder getuig dat hy ten alle tye van mening
was dat appellant "geregtig" was op die helfte van die kommissie wat
aan Konsortium betaal is en dat hy gemeen het dat appellant, C net soos hy self, uit hoofde van sy aandeelhouding op die helfte van al die winste van Konsortium geregtig was.
Ek behandel nou kortliks die getuienis oor die verskillende klagtes.
[Die geleerde Regter het die getuienis en sekere submissies in verband daarmee behandel en soos volg voortgegaan.]
D Mnr. Curlewis
het verder aangevoer dat die skuldigbevinding van die appellant regtens
verkeerd is omdat die Staat nie bo redelike twyfel bewys het dat Kriel
en/of Konsortium die bedoeling gehad het om appellant om te koop nie.
Dit blyk nl. uit die getuienis dat Kriel by meer as een geleentheid in E
kruisverhoor gesê het dat dit nooit in sy gedagte opgekom het dat hy
omkoopgeld aan appellant betaal het nie. Kriel se getuienis was dat hy
steeds van mening was dat hy aan appellant sy "regverdige" deel van
Konsortium se winste betaal het en dat appellant, net soos hy self,
betalings uit hoofde van sy aandeelhouding in Konsortium ontvang het.
Mnr. Curlewis het sy betoog gegrond op die beslissing in die saak R. v Ndobe, 1952 (3) SA 562 (T) F
, en het aangevoer dat daar geen wesenlike verskil bestaan tussen die
wetteregtelike bepalings wat in daardie saak ter sprake was en die
gemeenregtelike misdaad omkopery nie. In Ndobe
se saak, waar 'n oortreding van die bepalings van art. 45 (1) van die
Ordonnansie op Plaaslike Bestuur, 17 van 1939 (T), ter sprake was, het
Regter RAMSBOTTOM G (met wie Regters CLAYDEN en DE WET saamgestem het) o. a. die volgende gesê (op bl. 563F - 564C):
"Sec. 45 (1) of the Ordinance (so
far as is material, provides that any servant of the Council who whether
for himself or any other person corruptly solicits or receives or
agrees to receive from any other person any fee, advantage or reward as
an inducement to or in consideration of his doing or forbearing to do
anything in respect of any matter or transaction in which H
the Council is concerned, shall be guilty of an offence. To prove a
charge under this section it is necessary for the Crown to prove that
the accused, being a servant of the Council, either solicited or
received a fee or reward as an inducement to or in consideration of his
doing something or refraining from doing something. The important words
are the words 'corruptly' and 'as an inducement to or in consideration
of. If a fee or reward is received, it must be received 'as an
inducement' to the recipient to do or refrain from doing something, or
in consideration of his doing or refraining from doing. That imports the
idea of a mental state in the giver. A man can only receive something
as an inducement to act or to refrain from acting if it was in the mind
of the giver to induce him to
1975 (1) SA p10
RABIE AR
act or to refrain from acting, and
he can only receive something 'in consideration of' his acting or
forbearing to act if the giver intended the fee or reward to be in
consideration of an act or forbearance. This is clearly expressed by VAN
DEN HEEVER, J., in R. v Sesing, 1940 O. P. D. 78 at p. 88, where in interpreting the word 'corruptly' in sec. 2 (a) of Act 4 of 1918 he said:
A 'A
recipient cannot induce himself to do or to refrain from doing. It seems
to me, therefore, that the Legislature could have meant nothing more
than this: If you accept knowing that the giver meant to seduce.'
I think that, although the wording of sec. 2 (a)
of Act 4 of 1918 is different from that of sec. 45 (1) of the Local
Government Ordinance, this passage is applicable to the latter section. A
servant of the Council receives a fee or reward 'corruptly' and 'as an
inducement' to or in consideration of his acting or forbearing if he
receives it knowing that the B giver has given
it with the intention of inducing him to act or forbear from acting or
in consideration of his acting or forbearing to act."
Die benadering van die Hof in Ndobe se saak is in verskeie latere sake gevolg (kyk, bv., R. v Durga, 1952 (4) SA 619 (N); R. v Mbata, 1954 (1) SA 538 (N); R. v Mithi and Another, 1959 (4) SA 287 (T); S. v Mbokatwane and Another, C 1970 (3) SA 64 (OK), maar daar is by geleentheid ook al twyfel oor uitgespreek (kyk S. v Nkadimeng, 1962 (4) SA 564 (T); S. v Ernst, 1963 (3) SA 666 (T); S. v Du Preez, 1968 (2) SA 731 (T) op bl. 733). In R. v Geel, 1953 (2) SA 398 (AA), waar dit om 'n oortreding van art. 2 (a) van die Wet op die Voorkoming van Korrupsie, 4 van 1918, gegaan het, D
het hierdie Hof die vraag oopgelaat of dit by die bepaling van die
skuld van die persoon wat iets ontvang het nodig is om op die
gemoedstoestand van die gewer in te gaan. Met verwysing na die Ndobe - en Durga- saak, waarna ek hierbo verwys het, het Appèlregter HOEXTER gesê (op bl. 402G - 403):
"I agree with the view expressed in
the cases quoted to this extent that an agent can only receive something
as an E inducement to act or to refrain from
acting if he believes that it is in the mind of the giver to induce him
to act or to refrain from acting. Whether the actual state of mind of
the giver is to be taken into account is not a question which it is
necessary to decide in the present case. It is possible to conceive of a
case in which the giver had no intention of bribing and the agent
nevertheless erroneously believed that he had such an intention. In such
a case it may be that the agent would be guilty of contravening the
section even if the giver F had no intention
of bribing. But what is clear at any rate is that the agent cannot be
guilty if he knows or believes that the giver has no intention of
bribing. The onus
is on the Crown to prove, at least, that the agent believed, when he
accepted or obtained the gift or consideration, that the giver intended
such gift or consideration as an inducement for doing or forbearing to
do or as a reward for having done or forborne to do any act in relation
to his principal's affairs or business."
Ons is na geen beslissings verwys waar bogemelde vraag met G
betrekking tot ons gemeenregtelike misdaad omkopery bespreek word nie.
By ons ou skrywers, by wie daar oor die geheel eintlik teleurstellend
min te vind is oor die misdaad wat ons omkopery noem, word die vraag,
sover ek weet, ook nie bespreek nie. So bv. bevat Voet, 48.11 en 48.14 in hoofsaak 'n bespreking van Wette (veral die lex Julia de repetundis ) wat in H
die Romeinse reg gegeld het, en verder verwys hy na enkele
wetteregtelike bepalings wat in Holland gegeld het. Antonius Matthaeus, De Criminibus, 48.8, is 'n bespreking van die lex Julia de repetundis. Moorman, Verhandelinge over de Misdaden en der delver Straffen, wy 'n hoofstuk (hoofstuk 9 van die eerste boek) aan die
"neemen van ongeoorlofde giften en geschenken door die overheit en haere bedienden",
maar meer as die helfte daarvan gaan oor wette wat die
Romeine gemaak het om "de geirigheit en schraapsucht" wat Rome saam met
die
1975 (1) SA p11
RABIE AR
toevloei van skatte uit die Ooste binnegedring het, te
bekamp. In die res van die hoofstuk word melding gemaak van enkele
plakkate van die State-Generaal, en dan volg daar 'n uittreksel uit die
"Placaat teegens neemen van giften en gaven" van 10 Desember 1715 (G. P.
B. V., bl. 686). Dit sou geen doel dien om A na ander skrywers te verwys wat ek geraadpleeg het maar by wie ek geen hulp oor die huidige vraag gekry het nie.
In R. v Patel, 1944 A. D. 511 op bl. 521 (kyk ook R. v Chorle, 1945 A. D. 487 op bl. 492), het hierdie Hof verklaar dat die volgende stelling, wat met geringe wysiging in al die B uitgawes van Gardiner en Lansdown se bekende werke oor on strafreg verskyn, "a sufficient working definition" van omkopery in ons reg is, t. w.:
"It is a crime at common law for any
person to offer or to give to an official of the State, or for any such
official to receive from any person, any unauthorised consideration in
respect of such official doing, or abstaining from, or having done or
abstained from, any act in his official capacity."
C Hierdie omskrywing gee nie 'n antwoord op die vraag waarmee ons nou besig is nie. In R. v Chorle,
1945 A. D. 487 op bl. 492, het hierdie Hof gesê dat die bogemelde
Placaat van 10 Desember 1715 en 'n vroeëre Placaat van die
State-Generaal van 1 Julie 1651 (G. P. B. I, bl. 402)
"are generally regarded as laying down what constitutes bribing D in Roman-Dutch law".
Die 1651 - Placaat het betrekking op die gewer van
"giften ofte geschencken", terwyl die 1715 - Placaat nie alleen op die
gee van "giften, gaaven of geschencken" 'n verbod plaas nie, maar ook op
die ontvangs daarvan. Die bepalings van die 1715 - Placaat betreffende
die gewer, vir sover hier ter sake, word E aangehaal in R. v Sacks and Another,
1943 A. D. 413 op bl. 420 - 421. Hieruit blyk, kort gestel, dat 'n
verbod geplaas is op geskenke wat gegee word met die doel om sekere
voordele te bereik, of omdat sekere voordele reeds ontvang is. Wat die
ontvangs van geskenke betref word in die 1715 - Placaat (G. P. B. V, bl.
687 - 688) soos volg bepaal (met weglating van onnodige details):
F "Ten
derden, dat oock niemandt van de gedeputeerden in onse vergaderinge,
raaden van State... voortaan sal mogen nemen, ontfangen ofte genieten...
enige giften, gaven of geschencken van enige dingen... van eenigerhande
persoonen... die sy weten, dat aan voorgemelde vergaderinge, raaden...
yetwes te doen hebben ofte apparentel˜ck te doen te sullen krygen, ter
saake dat de voorschreve persoonen selfs, ofte yemandt anders, souden
pretenderen, versoecken, ofte geobtineert hebben, eenige ampte,
officien, beneficien,... G ofte andere
dispositien op enigerhande saaken, ofte om die expeditien van dien, of
om kennisse te krygen van secrete saaken... en dat soo wel voor als na
dat de saake afgedaan sal zyn..."
Hier word bepaal, kort gesê, dat 'n amptenaar nie 'n
geskenk mag ontvang van iemand as hy weet dat daardie iemand iets met sy
(die amptenaar se) werkgewer te doen het deurdat hy bv. die een of
ander voordeel wil verkry, of omdat hy dit reeds verkry H
het nie. Daar word niks gesê omtrent die gemoedsgesteldheid van die
gewer van die geskenk, of omtrent die ontvanger van die geskenk se
kennis van die gemoedsgesteldheid van die gewer van die geskenk nie. M.
a. w., die verbod op die aanneem van 'n geskenk word nie afhanklik
gemaak van die gemoedstoestand, of skuld, van die gewer van die geskenk
nie.
Wanneer 'n mens let op die ratio van die verbod op die gee en aanneem van geskenke, sou daar m. i. ook nie genoegsame rede wees
1975 (1) SA p12
RABIE AR
om die skuld van die ontvanger van die geskenk
noodwendig van die skuld van die gewer daarvan afhanklik te maak nie. In
die voorrede tot die bg. Placaat van 1715 word o. m. gesê dat dit in
die belang van 'n land is
A "dat
alle die geene, aan wien het bestuur en beleydt van het gemeene beste is
toevertrouwt, ende die in enige publicque hooge ofte mindere employen
zyn gestelt",
hulle pligte met die nodige "suyverheydt en
integriteyt" moet vervul. Waar dit dus die ampsintegriteit is wat
beskerm moet word is dit moeilik om in te sien waarom die amptenaar wat
'n B geskenk ontvang nie skuldig bevind sou
kon word tensy die gewer van die geskenk bedoel het om hom om te koop en
dus self ook aan die misdaad skuldig is nie. Gestel bv. dat iemand aan
'n amptenaar 'n geskenk gee omdat die amptenaar hom die een of ander
voordeel laat toekom het sonder dat hy weet dat sy C
weldoener 'n amptenaar is wat in 'n uitvoering van sy pligte gehandel
het. Die gewer van 'n geskenk sal in so 'n geval nie aan omkopery
skuldig wees nie, maar dit is moeilik om in te sien waarom die amptenaar
nie aan die misdaad skuldig sou wees indien hy weet dat die geskenk
aangebied word as vergoeding vir werk wat hy as amptenaar gedoen het en
indien hy weet dat hy nie geskenke mag aanvaar as vergoeding vir werk
wat hy as D amptenaar verrig nie. Dit is
interessant om in hierdie verband, by wyse van vergelyking, te let op
art. 363 van die Nederlandse Strafwetboek en op Noyon se kommentaar daarop. Die artikel lui soos volg:
"Met gevangenisstraf van ten hoogste vier jaren wordt gestraft de ambtenaar:
1°. die ene gift
of belofte aanneemt, wetende dat zÿ hem gedaan wordt ten einde hem te
bewegen om, in E strÿd met zÿn plicht, in zÿne bediening iets te doen of na te laten;
2°. die eene gift
aanneemt, wetende dat zÿ hem gedaan wordt ten gevolge van of naar
aanleiding van hetgeen door hem, in strÿd met zÿn plicht, in zÿne
bediening is gedaan of nagelaten."
Hierop word die volgende kommentaar gelewer:
"Die strafbaarheid van de ambtenaar
is ook hier niet gebonden aan de opvatting van hem die de gift doet
omtrent het F geoorloofde van hetgeen gedaan
of nagelaten is. De ambtenaar neemt een gift of een belofte aan, hem
gedaan naar aanleiding van een verrichting, die verrichting was in strÿd
met zÿn plicht; en hÿ, de ambtenaar, weet dit; ziedaar de elementen van
het misdrÿf."
(Het Wetboek Van Strafrecht,
verklaard door T. J. Noyon, 6de druk bewerkt door G. E. Langemeer, II,
bl. 520). Ten slotte wys ek in hierdie verband na die hoofstuk oor
"Bribery" in band 12 G van American Jurisprudence, 2de uitg., waar in para. 6 op bl. 752 die volgende gesê word:
"The existence of a corrupt intent
to influence, or be influenced in, the discharge of official duties is a
necessary element of the crime of bribery. The corrupt intent need not
exist in the mind of both parties to the offer, solicitation, or passage
of money, however. It is sufficient if the intent exists in the mind of
either, the one having the corrupt intent being guilty."
H In 'n voetnoot by hierdie
stelling word verwys na 'n aantal beslissings van Howe in verskillende
State van die Verenigde State, maar nie een van hulle is tot my
beskikking nie en ek kan dus nie sê in hoeverre, indien hoegenaamd,
wetteregtelike bepalings by die beslissings betrokke was nie. Dit is
nietemin interessant dat die aangehaalde stelling ooreenkoms toon met
die bogenoemde kommentaar op art. 363 van die Nederlandse Strafwetboek.
Soos sal blyk uit wat ek hierbo gesê het, is dit my mening dat ook in
ons reg betreffende die gemeenregtelike
1975 (1) SA p13
RABIE AR
misdaad omkopery dit nie juis is om te sê dat die
ontvanger van 'n geskenk alleen skuldig bevind kan word indien daar ook
bewys van die skuld van die gewer van die geskenk is nie. Ek spreek nie
'n mening uit oor die posisie onder die wetteregtelike bepalings wat ter
sake was in R. v Ndobe, 1952 (3) SA 562 (T) A , en die ander sake, hierbo vermeld, waarin daardie beslissing gevolg of genoem is nie.
Uit bostaande volg dat ek nie saamstem met mnr. Curlewis
se betoog dat appellant verkeerdelik skuldig bevind is deurdat daar nie
bewys is dat Kriel hom aan omkopery skuldig gemaak het nie.
Dit is egter nie die einde van die appèl nie. Daar bly nog oor B
die vraag of gesê kan word dat appellant die geld wat deur Konsortium
aan hom betaal is as "voordele of vergoedings" (hierna verkort tot
"vergoeding") ontvang het vir "handelinge" wat hy as amptenaar verrig
het, en/of bewys is dat hy die geld aanvaar het in die wete, of geloof,
dat Kriel en/of Konsortium C bedoel het om hom te vergoed vir dienste wat hy aan Konsortium gelewer het.
In die uitspraak van die Hof a quo is daar nie 'n bespreking van hierdie vrae nie. Die geleerde Regter sê, teen die einde van sy bespreking van die reg, dat,
"if the accused is proved to have
taken the payments as a reward from Consortium in respect of favours
placed in the way D of that company by the accused by reason of the investments which he dealt with in his official capacity",
hy moontlik aan omkopery skuldig sou wees, en dan gaan
hy voort om te sê dat, ten spyte van alles wat Kriel gesê het oor
waarom hy betalings aan appellant gemaak het, hy tog bedoel het om aan
appellant vergoeding te betaal.
"No one can be heard to say",
E word dan verder gesê,
"that it was not intended that the
sharing of the moneys in Consortium, including, as it did, the
commission, was not intended to be a reward".
Hiermee is skynbaar ook aanvaar dat appellant die
betalings aangeneem het in die wete, of in die geloof, dat dit hom as
vergoeding vir sy dienste as amptenaar aangebied is, want daar F is geen verdere bespreking van die aangeleentheid in die uitspraak nie.
By die oorweging van die vraag waarom dit hier gaan, moet in gedagte gehou word wat ek op bl. 8 - 12*
hierbo gesê het in verband met die stigting van Konsortium en die plan
wat appellant beraam het om deur middel van Konsortium geld te maak G
uit beleggings wat die MVA-fonds by finansiële instellings sou doen. Ek
het o. m. daarop gewys dat appellant Konsortium gestig het en die plan
uitgewerk het om Konsortium as kommissie-agent te laat optree en dat,
hoewel hy nie direkteur van Konsortium geword het nie, hy 51 van die 100
aandele deur middel van 'n H genomineerde
gehou het. Ek het ook daarop gewys dat Kriel getuig het dat appellant
"nie-offisieël" wel direkteur was; dat hy (Kriel) nie "finale besluite"
kon neem nie, en dat, indien daar verskille tussen hom en appellant oor
Konsortium se sake sou ontstaan het, appellant se antwoord
"deurslaggewend" sou gewees het. Appellant was, volgens Kriel, die
"baas" van Konsortium en die getuienis toon dan ook dat dit so was. Dit
blyk o. m. dat Kriel appellant gereeld geraadpleeg
1975 (1) SA p14
RABIE AR
het en sy instruksies uitgevoer het. Soos ook reeds
gesê, het Kriel getuig dat hy ten alle tye van mening was dat appellant,
net soos hy self, uit hoofde van sy aandeelhouding op die helfte van al
Konsortium se winste geregtig was. Die A
Verhoorregter het bevind dat appellant die "sole designer or planner"
van Konsortium was; dat Kriel, wat op hom die indruk van "relatively
simple" en "unsophisticated" gemaak het, "contributed nothing by way of
ideas", en dat appellant waarlik ("veritably") die "baas" van Konsortium
was. Oor appellant se oogmerk met, en sy rede vir, die stigting van
Konsortium, het B die Verhoorregter tot die volgende gevolgtekking gekom:
"It is obvious to my mind that the
whole purpose of creating this company was to receive a commission and
that the accused's specific purpose in forming the company was that this
would enable him to get his hands on at least part of those
commissions.
He did no more than to create an
agent to receive on his behalf commissions which he engineered in this
artificial manner in order that he should enjoy his half share."
C En ook:
"It was also, of course, necessary
that he should set up this intermediate body, because without it the
commissions would not have been paid at all; the investment receiving
institutions would not have paid anything had they not been put into a
state of bemusement and deceived by the artificial negotiations
conducted by Kriel on behalf of the company Consortium."
Hierdie bevindings word ten volle deur die getuienis gesteun en D
ek stem daarmee saam, behalwe dat dit waarskynlik meer juis sou wees as
'n mens in die tweede paragraaf van die eerste aanhaling sê dat
Konsortium die kommissie ten behoewe, of tot voordeel, van appellant sou
ontvang, en nie dat Konsortium dit namens appellant ("on his behalf")
sou ontvang nie. Hoe dit ook E al sy, in die
lig van die Verhoorhof se bevindings vind ek dit moeilik om te begryp
hoe aanvaar kon gewees het (soos hierbo gesê) dat appellant geweet het
dat hy deur Konsortium vergoed is vir dienste wat hy, as amptenaar, vir
die voordeel van Konsortium gelewer het. Indien, soos deur die Hof a quo bevind is, appellant
"did no more than create an agent to receive on his behalf F commissions which he engineered in this artificial manner in order that he should enjoy his half share",
dan kan beswaarlik aanvaar word dat, toe appellant sy
deel van die kommissie van sy "agent" ontvang het, hy sou gedink het dat
hy vergoeding ontvang vir dienste wat hy vir die "agent" verrig G
het: hy (appellant) het immers slegs ontvang wat die "agent" vir sy
voordeel ontvang het. Net so kan ook beswaarlik aanvaar word dat toe
Kriel, namens Konsortium, betalings aan appellant gemaak het, hy sou
bedoel het om appellant te vergoed vir werk wat hy vir Konsortium gedoen
het: hy (d. w. s., Kriel, namens Konsortium) het immers slegs oorbetaal
wat Konsortium vir die H voordeel van appellant ontvang het en dus aan hom moes oorbetaal. Mnr. Nöthling, namens die Staat, het, met verwysing na die saak R. v Gillett,
1929 A. D. 364, sterk nadruk daarop gelê dat Konsortium 'n regspersoon
is met 'n eie bestaan, en dat sy besluite en handelinge nie as dié van
appellant beskou kan word nie. Dit is natuurlik waar dat Konsortium, as
regspersoon, regtens 'n eie, aparte, bestaan geniet, maar volgens die
getuienis was Konsortium bloot 'n instrument in die hande van appellant -
'n instrument wat geskep is om te doen wat appellant nie self kon doen
nie en wat, in alles wat
1975 (1) SA p15
RABIE AR
hy gedoen het, appellant se wil gehoorsaam het - en in
dié omstandighede sou dit myns insiens kunsmatig wees om te sê dat toe
appellant betalings van Konsortium ontvang het hy dit gedoen het in die
wete, of geloof, dat hy vergoed word vir werk wat hy vir Konsortium - sy
instrument - gedoen het.
A In die lig van die
voorgaande is ek van mening dat die Verhoorhof dit verkeerdelik as
bewese beskou het dat, toe appellant betalings vàn Konsortium ontvang
het, hy vergoeding ontvang het vir werk wat hy as amptenaar vir
Konsortium verrig het, en ook dat, toe hy die betalings ontvang het, hy
dit B gedoen het in die wete, of geloof, dat
hy vergoed word vir werk wat hy vir Konsortium gedoen het. Soos
aangetoon is op bl. 6 en 7 hierbo,*
word in die klagstaat, soos aangevul deur nadere besonderhede, beweer
dat appellant van Konsortium vergoeding ontvang het. In hierdie Hof het
mnr. Nöthling bevestig dat dit by die verhoor inderdaad die Staat se saak was dat appellant van Konsortium vergoeding ontvang het en hy het C
dit duidelik gestel dat die Staat nog steeds betoog dat appellant van
Konsortium, en nie van enige ander instelling nie, vergoeding ontvang
het. Dit kom my voor dat indien dit die Staat se saak was, en indien die
nodige bewerings in die klagstaat gemaak was om so 'n saak te dek, dat
appellant deur middel van Konsortium, as blote instrument in sy hande, D
vergoeding van die betrokke finansiële instellings ontvang het die
posisie moontlik anders kon gewees het gesien die hierbo aangehaalde
bevindings van die Verhoorhof oor die verhouding wat daar tussen
appellant en Konsortium bestaan het. Hierdie moontlikheid is egter nie
nou ter sake nie en ek sê niks verder hieroor nie.
E Dit volg uit wat hierbo
gesê is dat na my mening appellant nie op klagtes 7, 8, 9, 12, 13, 14 en
17 skuldig bevind moes gewees het nie en dat die appèl teen sy
skuldigbevinding op hierdie klagtes gevolglik moet slaag. Ek moet byvoeg
dat daar nie betoog is dat, indien die appèl teen die skuldigbevinding
op hierdie klagtes sou slaag, appellant nogtans op die F alternatiewe klagtes van oortreding van art. (2) (a) van die Wet op Voorkoming van Korrupsie, 6 van 1958, skuldig bevind kan word nie.
Ek kom nou by die appèl teen die straf, besonderhede
waarvan in die eerste paragraaf van hierdie uitspraak gegee word.
Aangesien die appèl teen die skuldigbevinding op klagtes 7, 8, G
9, 12, 13, 14 en 17 slaag moet die straf wat ten opsigte van daardie
klagtes opgelê is, asook die bevel van 'n tydperk van effektiewe
gevangenisstraf vir nege jaar, noodwendig wegval. Wat klagtes 1 - 6
betref, is appellant tot een jaar gevangenisstraf op elk van klagtes 1
tot 4 gevonnis, en tot 18 maande op elk van klagtes 5 en 6. Dit gee 'n
totaal van sewe H jaar. Dit kan nie gesê word
dat die straf wat ten opsigte van elk van hierdie ses klagtes opgelê is
so swaar is dat dit deur hierdie Hof verminder moet word nie, maar
aangesien die Verhoorhof beveel het dat die tydperk van gevangenisstraf
wat hy ten opsigte van al die klagtes opgelê het, nl. altesaam 15 jaar,
op so 'n wyse moet saamloop dat die tydperk van effektiewe
gevangenisstraf nege jaar sou wees, sou dit myns insiens reg
1975 (1) SA p16
WESSELS AR
en billik wees om die gesamentlike tydperk van
gevangenisstraf wat ten opsigte van klagtes 1 tot 6 opgelê is, nl. sewe
jaar, ook te verminder. Die vermindering kan na my mening egter ook nie
te groot wees nie. Appellant het, soos die Verhoorhof tereg A bevind het, misdade van 'n ernstige aard gepleeg, en - om Moorman
se hierbo aangehaalde woorde te gebruik - gierigheid en skraapsug aan
die kant van amptenare moet streng teengegaan word. M. i. sou dit billik
wees om die tydperk van sewe jaar tot vyf jaar te verminder en dit kan
gedoen word deur die straf wat ten opsigte van klagtes 3 en 4 opgelê is
te laat saamloop B met die straf wat ten opsigte van klagtes 1 en 2 opgelê is.
Die uitslag van die appèl is dus soos volg:
(1) Die
skuldigbevinding op klagtes 7, 8, 9, 12, 13, 14 en 17, asook die straf
wat ten opsigte van hierdie klagtes opgelê is, word ter syde gestel.
(2) Die bevel dat die tydperk van effektiewe C gevangenisstraf nege jaar sal wees, word ter syde gestel.
(3) Die straf wat ten
opsigte van elk van klagtes 1 tot 6 opgelê is, bly staan, maar die
straf wat op klagtes 3 en 4 opgelê is loop saam met dié op klagtes 1 en
2.
D RUMPFF, H.R., het met RABIE, A. R., saamgestem.
WESSELS, A.R.: Ek het geleentheid gehad om die
uitspraak van RABIE, A. R., te oorweeg. Ek vereenselwig my met sy
beslissing betreffende die regsvrae wat in hoër beroep geopper is. Om
die E redes wat volg, sou ek egter die appèl afwys.
Volgens my siening van die tersaaklike feite, het die
Staat buite redelike twyfel bewys dat appellant die misdrywe hom in
klagtes 7, 8, 9, 12, 13, 14 en 17 ten laste gelê, gepleeg het, nl., dat
hy met die gewraakte gesindheid onregmatige voordele van Konsortium
aanvaar het vir handelinge deur hom in 'n F
amptelike hoedanigheid verrig, te wete, omdat hy die betrokke beleggings
deur die MVA-fonds aanbeveel of bewerkstellig het of op enige ander
wyse in verband daarmee behulpsaam was.
Na my mening dui die getuienis nie op skyntransaksies
nie. Konsortium, 'n regspersoon, het deur sy direkteur (Kriel)
ooreenkomste met die verskeie voornemende leners aangegaan, G
waarvolgens 'n kommissie aan Konsortium betaal sou word indien die
beoogde lening toegestaan sou word. Nòg die voornemende leners nòg
Konsortium het enige ander transaksie beoog. Die kommissie wat aan
Konsortium betaal is, het deel van die maatskappy se bates geword. Van
tyd tot tyd is bedrae geld deur Konsortium aan appellant betaal. Om
begryplike redes het appellant beoog dat Konsortium by wyse van
ooreenkomste met H voornemende leners betaling
van kommissie sou verkry. Vanweë sy amp was appellant by magte om
vervulling van die voorwaarde, waaraan betaling van kommissie aan
Konsortium onderhewig was, te bewerkstellig. Vanweë sy aandeelhouding in
Konsortium en sy ooreenkoms met Kriel, was appellant in die geleentheid
gestel om dit te bewerkstellig dat Konsortium bedrae geld van tyd tot
tyd aan hom betaal. Appellant was te alle tye daarvan bewus dat
Konsortium kommissie van leners ontvang t. o. v lenings wat deur sy
bemiddeling aan hulle gedoen is.
1975 (1) SA p17
WESSELS AR
Kriel het getuig dat hy geen bedoeling gehad het om
appellant om te koop nie. Al sou hierdie getuienis aanvaar word sou dit,
na my mening, nie die kwessie van appellant se skuld in die betrokke
omstandighede affekteer nie. Hy het inderdaad voordele van Konsortium
ontvang en die getuienis dui onteenseglik daarop A
dat, tot appellant se kennis, daar 'n verband was tussen die ontvangs
van dié voordele en die handelinge wat deur hom in 'n amptelike
hoedanigheid verrig is. Sy hele optrede sowel as amptenaar sowel as
aandeelhouer van Konsortium was daarop gerig om so 'n resultaat te
bereik, nl., dat 'n geldelike voordeel hom uiteindelik sou toeval as
gevolg van die handelinge wat hy B in sy
amptelike hoedanigheid verrig. As gevolg van sy eie gesindheid en
optrede in die omstandighede van hierdie saak is die appellant, na my
mening, dus skuldig aan die misdrywe wat hom in die bogenoemde
aanklagtes ten laste gelê is. In sy hande was die bedrae wat deur
Konsortium aan hom betaal is omkoopgeld.
C Appellant se Prokureurs: Stegmanns, Pretoria; Davidson en Marais, Bloemfontein.